نقش و فراتر از نقش، درآمدی بر جمال شناسی صناعت نقاشی در مثنوی معنوی

محققان تاریخ هنر و فلسفۀ هنر در مواجهه با هنر پیشامدرن ایران با یک پرسش اساسی روبه رویند: آیا می توان از جمال شناسی ای در فرهنگ ایران پیشامدرن سخن گفت و بدان پی برد؟ یکی از راه های فهم جمال شناسی مسلط در هر دوره بررسی مفاهیم اصلی هنر در منابع متنی در آن دوره است. نقش از مهم ترین مفاهیم هنر در فرهنگ پیشامدرن ایران است و همۀ هنرها با «نقش» سروکار دارند. مثنوی از منابع مهم متنی در فرهنگ ایرانی است؛ زیرا نه تنها مظهری از فرهنگ روزگار خود است، بر فرهنگ آن روزگار و دوره های بعد تأثیر هم گذاشته است. در موضوع این تحقیق، مثنوی سرشار از تصریح و اشاره به صورت ها و خیال ها و معانی صناعات و هنرهای مختلف است. از این رو، نقش از ابواب راه بردن به جمال شناسی ای است که در مثنوی ظاهر شده است. واژۀ نقش در نزد مولوی مفهومی دوگانه دارد: از یک سو ناظر به آثار صناعت نقاشی است و از سویی دیگر بر مفهوم «صورت» دلالت می کند؛ اما او در هر دو ، آدمی را به «معنی» تذکار می دهد. همین دعوت از «نقش» به «فراتر از نقش» است که جان مایۀ جمال شناسی مولوی است.